Γιώργος Κουρουπέτρογλου

«Ενημέρωση και Εκπαίδευση Προσβάσιμη σε όλους: Το παράδειγμα των ακουστικών βιβλίων»

Προσβασιμότητα στα ψηφιακά ακουστικά βιβλία

Γεώργιος Κουρουπέτρογλου
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών,
Τμήμα Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών και Μονάδα Προσβασιμότητας Φοιτητών με Αναπηρία
koupe@di.uoa.gr


1. Ποιες πληροφορίες στα βιβλία μας ενδιαφέρουν κατά τη μετατροπή τους σε αντίστοιχα ακουστικά βιβλία;
Ένα έντυπο βιβλίο αποτελείται από το περιεχόμενο και την παρουσίαση του περιεχομένου.
Το περιεχόμενο περιλαμβάνει κυρίως το κείμενο αλλά και ίσως σχήματα, γραφικές παραστάσεις, εικόνες, φωτογραφίες αλλά και επιστημονικές αναπαραστάσεις (όπως μαθηματικών, φυσικής, χημείας).

Η παρουσίαση του περιεχομένου περιλαμβάνει τρία επίπεδα [1]:
• Το λογικό επίπεδο: επικεφαλίδες, τίτλους, υπότιτλους, κεφάλαια, παραγράφους, πίνακες, λίστες, υποσημειώσεις και περιεχόμενα.
• Το επίπεδο διάταξης: πως διατάσσεται το περιεχόμενο σε κάθε σελίδα, περιθώρια, στήλες, στοίχιση.
• Το τυπογραφικό επίπεδο: περιλαμβάνει τις γραμματοσειρές (και το είδος της, το χρώμα της, το χρώμα υποβάθρου) και το στυλ της γραμματοσειράς (όπως έντονη γραφή, πλάγια γραφή, υπογράμμιση κειμένου)
Τα τρία αυτά επίπεδα είναι συμπληρωματικά και όχι ανεξάρτητα μεταξύ τους.

Μας ενδιαφέρει όχι μόνο το περιεχόμενο, αλλά και οι πληροφορίες στα τρία επίπεδα παρουσίασής του να αποδίδονται κατά την ακουστικοποίηση των βιβλίων [2].

2. Ποιες είναι οι λειτουργικότητες των βιβλίων που θα θέλαμε σαν αναγνώστες να διατηρούμε και στα αντίστοιχα ακουστικά βιβλία;
Να βρίσκω εύκολα και πολύ γρήγορα τη σελίδα ή το κεφάλαιο που θέλω, να βάζω σημάδι στη σελίδα που είμαι, να προσθέτω σημειώσεις στο περιθώριο, να ανατρέχω ανά πάσα στιγμή στα περιεχόμενα ή στο ευρετήριο. Επίσης ο τρόπος πρόσβασης στα λειτουργικά χαρακτηριστικά θα θέλαμε να είναι πολυαισθητηριακός (δηλαδή να εφαρμόζεται με απτικό τρόπο αλλά και μέσω φωνητικών εντολών.

Η λειτουργικότητα αποτιμάτε με την ευχρηστία [3] που αποτελεί σήμερα χωριστό επιστημονικό υποκλάδο.

3. Ποιες είναι οι κατηγορίες χρηστών που θα ήθελαν να ακούν ένα βιβλίο από το να το διαβάζουν;
Όλοι τα άτομα με εντυποαναπηρία (δηλαδή με τύφλωση ή απώλεια όρασης, χωρίς δεξιότητες στα χέρια ώστε να μπορούν να χειριστούν το βιβλίο και τα άτομα με δυσλεξία) αλλά και πολλοί ηλικιωμένοι ή όσων τα μάτια και τα χέρια είναι απασχολημένα σε άλλες δραστηριότητες (π.χ. ό οδηγός ενός αυτοκινήτου, όταν γυμναζόμαστε).

4. Τι είναι η προσβάσιμο βιβλίο;
Είναι το βιβλίο που μπορούν να τα χρησιμοποιούν αποτελεσματικά περισσότεροι άνθρωποι (συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με αναπηρία και των ηλικιωμένων) σε περισσότερες περιστάσεις (για παράδειγμα: ενώ μετακινούνται, ενώ αθλούνται).

5. Τα σημαίνει Σχεδίασης για Όλους για ένα βιβλίο;
Η συστηματική προσπάθεια της εκ των προτέρων εφαρμογής αρχών, μεθόδων και εργαλείων με σκοπό την ανάπτυξη βιβλίων που να είναι προσβάσιμα και χρηστικά από όλους τους πολίτες και επομένως η αποφυγή της ανάγκης εκ των υστέρων προσαρμογών ή εξειδικευμένης σχεδίασης.

Με άλλα λόγια, η διαδικασία σχεδίασης ενός βιβλίου που μεγιστοποιεί τη δυνατότητα αποδοχής του.
Όταν ακολουθούμε την αρχή της σχεδίασης για όλους ελαχιστοποιείται το κόστος της παραγωγής βιβλίων για ειδικές ομάδες όπως τα άτομα με εντυποαναπηρία.

6. Τα ακουστικά βιβλία είναι προσβάσιμα;
Τα ψηφιακά ακουστικά βιβλία αποτελούν μια σημαντική πρόοδο σχετικά μα τα αναλογικά ακουστικά βιβλία (κασέτες). Είναι προσβάσιμα αλλά όχι από όλες τις κατηγορίες χρηστών που θα ήθελαν να ακούν ένα βιβλίο από το να το διαβάζουν.

7. Τα ακουστικά βιβλία προσφέρουν τις λειτουργικότητες των βιβλίων που θέλουν οι χρήστες;
Σε πολύ μικρό βαθμό. Δεν μπορεί ο χρήστης να βρει εύκολα και πολύ γρήγορα τη σελίδα ή το κεφάλαιο που θέλει, να βάλει σημάδι στη σελίδα που είναι, να προσθέσει σημειώσεις στο περιθώριο, να ανατρέξει ανά πάσα στιγμή στα περιεχόμενα ή στο ευρετήριο.

8. Τι είναι τα Ψηφιακά Ομιλούντα Βιβλία;
Προσφέρουν ότι τα ακουστικά βιβλία αλλά και επιπλέον:
α) Μπορούν να παρουσιάζουν το περιεχόμενο όχι μόνο ακουστικά αλλά και πολυτροπικά, δηλαδή συγχρόνως ενώ το ακούει ο χρήστης μπορεί να του προσφέρεται και σε απτική μορφή (π.χ. σε οθόνη Braille) ή και οπτική μορφή με συγχρονισμένο οπτική εστίαση των λέξεων (που είναι χρήσιμη στα άτομα με δυσλεξία) ή με μεγάλα γράμματα σε οθόνη
β) Χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τεχνολογίες φωνής και ιδιαίτερα αυτόματη μετατροπή κειμένου σε ομιλία [4-5]
β) Προσφέρουν όλες τις επιθυμητές λειτουργικότητες πλοήγησης του χρήστη στο βιβλίο που περιγράψαμε παραπάνω.
γ) Αποδίδουν ακουστικά και τις επιστημονικές εκφράσεις (μαθηματικών, φυσικής, κλπ) [6] αλλά και τους πίνακες δεδομένων [7].
δ) Μπορούν να διαβαστούν όχι μόνο σε ειδικές συσκευές αλλά και σε κοινό υπολογιστή, έξυπνο τηλέφωνο ή υπολογιστή ταμπλέτα.
ε) Μπορούν να χρησιμοποιούν είτε αυτόματη μετατροπή κειμένου σε ομιλία, είτε εκφώνηση του περιεχομένου σε studio. Στη δεύτερη περίπτωση το αισθητικό ηχητικό αποτέλεσμα είναι της ίδιας ποιότητας με εκείνο των ακουστικών βιβλίων.

9. Ποιά είναι τα πλέον διαδεδομένο format των Ψηφιακών Ομιλούντων Βιβλίων και ποια τα πλεονεκτήματά του;
Είναι το DAISY (Digital Accessible Information System) το οποίο υιοθετείται τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας.

Τα κύρια πλεονεκτήματα των βιβλίων DAISY είναι:
α) Έχουν γίνει πρότυπο (standard) γνωστό ως ANSI/NISO Z39.86
β) Το κόστος παραγωγής τους είναι πάρα πολύ μικρότερο από τα αντίστοιχα ακουστικά βιβλία. Υπάρχουν ελεύθερα διαθέσιμα δωρεάν εργαλεία για την παραγωγή τους .
γ) Μπορούν να παραχθούν αυτόματα από ένα αρχείο στον επεξεργαστή κειμένου MS-Word καθόσον υποστηρίζονται από την Microsoft αλλά και από την Adobe (αρχεία pdf).
δ) ακολουθείται στις Η.Π.Α. για την παραγωγή των σχολικών βιβλίων δημοτικού για μαθητές με αναπηρία.
ε) σήμερα υπάρχουν διαθέσιμα περισσότερα από 1.000.000 βιβλία DAISY.

10) Ποιες εξελίξεις αναμένουμε τα επόμενα χρόνια ως προς τα Ψηφιακά Ομιλούντα Βιβλία;
α) να υποστηρίξουν πλήρως την ακουστικοποίηση των τριών επιπέδων παρουσίασης του περιεχομένου (που έχει περιγραφεί στην απάντηση 1). Έρευνες γίνονται κυρίως στη ακουστική απόδοση το τυπογραφικό επίπεδο και στην αυτόματη υποστήριξη συναισθηματικής ομιλίας. Για παράδειγμα αναφέρουμε το ερευνητικό έργο ΟΜΗΡΟΣ του Πανεπιστημίου Αθηνών [8].
β) να υποστηρίζουν τη λειτουργικότητά τους με φωνητικές εντολές. Για παράδειγμα αναφέρουμε το ερευνητικό έργο ΡΗΤΩΡ για ενσωμάτωση φωνητικού διαλόγου κατά την πλοήγηση στα ψηφιακά ομιλούντα βιβλία [9].

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

[1] G. Kouroupetroglou and D. Tsonos: "Multimodal Accessibility of Documents" chapter in the book Advances in Human-Computer Interaction, I-Tech Education and Publishing, Vienna, 2008, pp 451-470, ISBN 978-3-902613-38-7.
[2] D. Tsonos, G. Xydas, and G. Kouroupetroglou: "Auditory Accessibility of Metadata in Books: A Design for All Approach", Lecture Notes in Computer Science (LNCS), Vol. 4556, pp. 436-445, Springer, 2007.
[3] G. Kouroupetroglou and D. Spiliotopoulos "Usability Methodologies for Real-Life Voice User Interfaces", International Journal of Information Technology and Web Engineering (IJITWE), Vol. 4, Issue 4, pp.78-94, 2009
[4] K. Fellbaum and G. Kouroupetroglou: "Principles of Electronic Speech Processing with Applications for People with Disabilities", Journal Technology and Disability, Vol. 20, No 2, pp 55-85, 2008.
[5] D. Freitas and G. Kouroupetroglou: "Speech Technologies for Blind and Low Vision Persons", Journal Technology and Disability, Vol. 20, No 2, pp 135-156, 2008.
[6] G. Kouroupetroglou and H. Kaccori: "Deriving Accessible Science Books for the Blind Students of Physics", Proc. of the 7th International Conference of the Balkan Physical Union, Published by the American Institute of Physics (AIP), Vol. 1203(1), pp. 1308-1313, 2010.
[7] D. Spiliotopoulos, G. Xydas, G. Kouroupetroglou, V. Argyropoulos and K. Ikospentaki: "Auditory universal accessibility of data tables using naturally derived prosody specification", Journal Universal Access in the Information Society (UAIS), Vol. 9, no. 2, pp. 169-183, June 2010
[8] K. Ikospentaki, S. Vosniadou, D. Tsonos, and G. Kouroupetroglou: "HOMER: A Design for the Development of Acoustical-Haptic Representations of Document Meta-Data for Use by Persons with Vision Loss", Proc. of the Second European Cognitive Science Conference (EuroCogSci 2007), Delphi, 23-27 May 2007, pp. 912
[9] ΡΗΤΩΡ «Συστηματική Προσέγγιση Διεπαφής Φωνητικού Διαλόγου με Ακουστικοποίηση της Μεταπληροφορίας και Οπτικής Δομής Εγγράφων με Σκοπό την Καθολική Πρόσβαση σε Έντυπο περιεχόμενο» http://speech.di.uoa.gr/rhetor/